Theatermaker luidt de noodklok ‘Het einde is nabij’

17 okt 2022, 10:36 • Kunst en Cultuur

Chris Ouboter

Theatermaker Arno Setz schreef in opdracht van Festival Woest&Bijster de locatievoorstelling ONDERBUIK, een stuk geïnspireerd op de politiek. Het werd een onrustbarend stuk waarin de onderbuikgevoelens van deze tijd door Setz werden onderzocht. Hij noemt internet de Hitler 3.0 van deze tijd. De voorstelling is van 22 t/m 30 oktober te zien op locatie. In het stuk neemt personage Henk Witteman een radicale beslissing om de, in zijn ogen, verloren samenleving te redden.

De stilte wacht, op vervloekte leiders

We hebben niets gedaan

Om ons land niet te laten branden

En nu gaan wij eraan

Alles kraakt als een schip in nood

De helse storm legt alles bloot

Het zal pas vrede zijn

bij de stilte van de dood

(fragment uit het lied ‘Tijd’ uit voorstelling ONDERBUIK)

Een personage dat dichtbij de schrijver van het stuk staat. “Ik ben zeer ongerust over Nederland” valt Setz met de deur in huis. “Volgens mij bestond de samenleving nog nooit zo uit los zand.” Setz schreef en produceerde diverse theaterstukken met een sociaal maatschappelijk karakter maar nooit waagde hij zich aan een politiek stuk.

“Ik vond het meningencircus niet interessant.”

Waarom dan nu wel?

“Omdat er nu noodzaak is. We waren ooit bang dat moslims een parallelle samenleving creëerden. Maar vandaag de dag lijkt het erop alsof iedereen in zijn of haar eigen parallelle samenleving verkeert en lijkt dehumanisering de norm. Internet speelt hierbij een schrikbarende rol. In een tijd van crisissen slaat een virus van wantrouwen om zich heen. De politiek zou ons moeten leiden in onzekere tijden maar is vooral bezig met zichzelf. Als deze ontwikkeling zich doorzet is het einde van de beschaving snel nabij.”

Geen vrolijke boodschap dus.

“Nee, ik zou ook niet weten waarom het altijd een vrolijke boodschap moet zijn. Hoewel ik wel m’n best doe er zoveel mogelijk humor in te schrijven. Omdat door middel van humor dingen veel beter in het brein blijven hangen. Maar verder is er momenteel niet veel in de samenleving waar je blij van wordt. Voor mij een goede reden om dit te onderzoeken en een stuk over te maken.” De theatermaker ervaart dat mensen zich meer en meer afkeren van de overheid, en wantrouwen en apathie normaal zijn geworden. Setz dook in internet en complottheorieën en maakte een morele balans op van Nederland.

Hoe staan we ervoor?

“Verwarring slaat om zich heen. Je ziet dat fakenews zich steeds gluiperiger gaat manifesteren. Het is een goed verdienmodel over de ruggen van het volk. Daarnaast zijn enkele mensen met veel geld en een anarchistische agenda er op uit om chaos te creëren. We zijn in één tot twee decennia verworden tot een in zichzelf gekeerde samenleving die nog vooral naar de eigen navel staart. Wie is er nu nog trots op Nederland? Op het gidsland van voorheen? De voorloper op gebied van legalisering van drugs, van het homohuwelijk en de poldercultuur?

Het feit dat de politiek zich daarnaast zeer ongeloofwaardig presenteert werkt de complotten in de hand dat je bedonderd wordt. Dat de hoofdrolspelers van het kabinet na het demasqué van de kindertoeslag opnieuw weer op het pluche zitten is toch verbijsterend?”

En toch stemden er genoeg mensen op dezelfde partijen.

“Ik vermoed dat mensen op rechts blijven hangen omdat ze bang zijn dat er via links nog meer immigranten binnenkomen. En dat daardoor de wanstaltige ellende van zo’n toeslagenaffaire niet meer binnenkomt. En doordat we nu een land zijn met zoveel diverse groepen worden de hakken in het zand gezet. Eigen groep eerst. En elke groep heeft ook z’n eigen politieke partijtje. Je kunt amper meer spreken over een samenleving als je elkaar ziet als groep en bestempeld als anders en gevaarlijk. Dat is dehumanisering wat sinds sociale media zeer ‘populair’ is geworden. Een bekend fenomeen wat Hitler succesvol met Joodse mensen deed. Dat waarvan we altijd zeiden ‘Dat nooit meer’. Maar internet faciliteert de nieuwe Hitler: scherper, vuiler en mensonterender dan ooit. Als een ongericht wapen wat het hoofd en het hart van keurige burgers besmeurt en verwart en zorgt voor een ongekende verharding op alle gebieden.

Jongeren weten niet beter dan dat deze manier van omgaan met elkaar normaal is. Maar ouderen hebben het gevoel in een vreemd land te zijn terechtgekomen. Ik heb geweldige ooms, allemaal oprechte, betrokken mensen die zich altijd willen inzetten voor de ander. Zij kijken met verbijstering naar hoe de mensen nu met elkaar omgaan. Voor hun stond eerlijkheid, oprechtheid en acceptatie van de ander centraal in hun leven. Zorg voor je naaste, wie het ook was.

Als ik zie in welk tempo we onze waardigheid als mens verliezen en elkaar dehumaniseren, dan zie ik slechts een grote afgrond.”

Is het einde dan nabij zoals jij aangaf?

“De chaos die ontstaat door nepnieuws, deepfake, tiktok en facebook is enorm. Zowel de burgers als de politiek en de media worden sufgedraaid.

De politiek verdwaald in haar eigen verwarring en zwartmakerij. De media, voorheen met een controlerende taak, gaat voor de gekste uitspraak en de meeste clickbaits. De tv is een meningenfabriek. We lijken allemaal bevangen door het onstuitbare algoritmisch labyrint van enen en nullen. De vraag is wie dit wil. Waarom we ons dit aandoen. En vooral ook, hoe komen we hieruit?”

En? Hoe komen we hier dan uit? Krijgen we dit in het theaterstuk te horen?

“Het personage Henk Witteman in mijn theaterstuk besluit tot een radicale daad. Een onmogelijke actie. Ik heb vaak veel sympathie voor actievoerders. Er zit zoveel drama achter. De Willem van Oranjes van deze tijd die besluiten dat het anders moet.

Er is een ramp gaande waarbij we elkaar als mens kwijtraken. Zoals ooit de deltawerken moesten voorkomen dat we overspoeld zouden worden door de zee, zo hebben we nu een nationaal plan nodig. Zo komen we misschien nog uit de dehumaniseringpolemiek die onze waardigheid en vermogens aantast en onze empathie doet verschrompelen.”

Hoe zouden de anti-dehumaniserings deltawerken er uit moeten zien?

“De uitvindingen van de mens zoals de auto, het vliegtuig, de industrie moeten uiteindelijk allemaal beteugeld worden zodat ze ons en onze planeet niet vernietigen. Dat geldt ook voor internet. Een prachtige uitvinding maar ook met de kracht om ons 24 uur per dag tegen elkaar op te zetten en kapot te maken.

Ik zou een transparante denktank willen opzetten die met aanbevelingen komt voor een nieuwe manier van omgang met elkaar en internet. Bijvoorbeeld een dagelijkse digitale siësta. Elke dag van 12.00 tot 14.00 internet uit de lucht. Met daarin een uur luisteren naar de verhalen van een ander. Zoals bij het prachtige tv-programma ‘Over de streep’ waarbij kinderen vertelden wat hun angsten waren en wat voor dingen ze hadden meegemaakt. En ze elkaar daardoor omarmden in plaats van gepest te worden of uitgelachen.

Zo zou ik dit ook in de tweede kamer willen. Geen debat maar alleen elkaar aankijken. Zie de mens, zie zijn of haar angsten, het verdriet, de woede en uiteindelijk de blijdschap en elkaar. Nederland kan weer een gidsland zijn in het temmen van de internetdraak en de wereldwijde dehumanisering.”

Dus er is toch nog wel hoop?

“Ach kijk het leven gaat gewoon door. Ik maak me zorgen en tegelijk gaat alles zoals het gaat. Ik geloof niet in complotten. Ze zijn er wel maar niet op zo’n detailniveau uitgewerkt als waar veel mensen nu in meegaan. Daarvoor geloof ik te veel in de feilbaarheid en het onvermogen van de mens. Natuurlijk biedt internet wel de kans voor mensen om chaos te veroorzaken. Maar een masterplan dat erachter zou zitten, dat lijkt mij onwaarschijnlijk. Daarvoor heb ik te veel vertrouwen in de domheid van de mens. En als ik ongelijk heb, tja, wat dan nog. Voor mij is de lucht dan net zo blauw en schijnen de sterren net zo fel. Het is de kunst om maatschappelijke thema’s tot je te nemen en daarna terug bij je eigen werkelijkheid te komen. De stoel, de bank, het bos, de zon en de sterren. Dat wat je ziet is uiteindelijk het enige dat je zeker weet.”

De locatietheatervoorstelling ONDERBUIK is te zien bij de stadvijver bij het gemeentehuis van Ede van 22 t/m 30 oktober. Kaarten zijn te bestellen via www.woestenbijster.nl

TIJD (uit theatervoorstelling ONDERBUIK)