Op zaterdag 29 april 2017 om 13.00 uur in Otterlo opent wethouder Johan Weijland de expositie “Tegelmuseum gaat uit de bol”.
Van 30 april t/m 18 juni 2017
Ongeveer 400 jaar geleden werden de eerste bloemen realistisch afgebeeld op tegels. Voor die tijd waren de bloemen meer aan de fantasie van de decorateur ontsproten dan aan de bestudering van de bloemen zelf. Begin zeventiende eeuw kwamen natuurgetrouwe prenten van bloemen, planten en dieren op de markt die ook door tegeldecorateurs gebruikt werden. Deze realistische tekeningen kwamen tot stand door een toegenomen belangstelling voor de natuur in de zestiende eeuw.
Bekende wetenschappers als Rembertus Dodonaeus (1517-1585) en Carolus Clusius (1626-1609), beiden hoogleraar aan de universiteit van Leiden, lieten hun botanische collecties tekenen door vakbekwame tekenaars. Deze tekeningen werden in prent omgezet en gebruikt in de boeken die deze geleerden publiceerden. Rembertus Dodoneaeus, die als arts in 1541 begon in Mechelen, publiceerde 1552 zijn Cruijdeboeck met vele afbeeldingen van nuttige planten.
Carolus Clusius was lange tijd verbonden aan het Weense hof en beheerde daar de botanische tuinen. Hij verzamelde planten uit alle windstreken en via de gezanten in Constantinopel kwamen veel oosterse bolgewassen in zijn bezit. Later, toen hij naar Leiden ging, heeft hij ook diverse van deze bollen meegenomen, waaronder de tulp, de Turkse lelie, de Perzische lelie (die we nu keizerskroon noemen) en ook anemonen. In 1601 werd een compilatie van zijn werk uitgegeven onder de titel Rariorum plantarum historia, de historie van bijzondere planten. In dit boek, uitgegeven bij Plantijn en Moretus in Antwerpen, waren vele illustraties door Pieter van der Borcht opgenomen.
Rond die tijd werden er ook al boeken uitgegeven met alleen maar platen van planten zonder veel tekst. De graveur Adriaen Collaert (1560-1618) maakte in Antwerpen als een van de eersten zo’n boekwerk met alleen bloemen. Een dergelijk boekwerk werd Florilegium genaamd. Bijzonder was dat de platen gedrukt waren van kopergravures die fijnere lijnen toonden dan de tot dan toe gebruikte houtsneden. Dit boek met vele bloemen was een groot succes en werd door veel schilders, metaalbewerkers en ook tegelschilders gebruikt als inspiratie. Een ander bekend Florilegium was van Emanuel Sweerts (1552-1612), die dit in 1612 publiceerde. Hij was een bloemenkweker die ook een tijd in de botanische tuinen in Wenen had gewerkt. Hij gebruikte dit boek vooral als handelscatalogus voor zijn bollen, zaden en planten. Ook zijn er veel tulpen afgebeeld met vaak twaalf bloemen op een blad.
De tekeningen van de bloemen zelf werden door botanische tekenaars gemaakt. Zij moeten alle details van de plant goed weergeven. Deze tekeningen werden door graveurs of snijders op koper of hout overgebracht. Het bijzondere is dat de botanische tuinen tegenwoordig nog steeds met botanische tekenaars werken. Foto’s kunnen een plant niet zodanig weergeven dat een botanicus daar voldoende informatie uit kan halen.
Op deze tentoonstelling tonen het museum ook werk van een hedendaagse kunstenares, Anita Walsmit Sachs. Opgeleid aan de Haagse kunstacademie is zij in 1998 in de leer gegaan bij botanisch kunstenaar Jan van Os, die was verbonden aan het Nationaal Herbarium van de universiteit van Leiden. Na zijn pensionering heeft zij zijn werk overgenomen en vervolgens heeft zij ook weer tekenaars opgeleid
Sinds 2013 is zij met pensioen maar maakt nog altijd tekeningen van bloemen die op diverse exposities in het land worden getoond. Er zijn ook diverse verzamelaars van haar werk, waardoor we hier niet alleen originelen kunnen tonen.
Naast de tekeningen en tegels worden er ook historische bloemen prenten van de collectie Nieuwenhuis, geëxposeerd die is ondergebracht in het Museum de Zwarte Tulp. Dit museum is gespecialiseerd in de bloembollenteelt in Holland en heeft veel voorwerpen en kunstwerken die daar mee te maken hebben. De collectie Nieuwenhuis omvat ruim 700 historische prenten van bolgewassen uit de periode 1550 – 1900. Hiervan is er een aantal te zien in de tentoonstelling.
De expositie is ingedeeld naar de populairste bloemen die in het begin van de zeventiende eeuw werden afgebeeld op tegels. De tulp is veruit het populairst, daarna volgen kievitsbloem, Turkse lelie, keizerskroon en een paar narcissen. Aan de bezoeker is het om eens goed te kijken naar de overeenkomsten en verschillen tussen tekening, prent en tegel. Je ziet dat de tegelschilders soms toch in de fout gaan door niet goed te tellen.
Gedurende de tentoonstelling wordt er een workshop Botanisch tekenen georganiseerd door Anita Walsmit Sachs op vrijdag 12 mei van 11:00-15:30. Er komt ook een lezing over de introductie van de tulp in Nederland.
Nederlands Tegelmuseum. Eikenzoom 12, Otterlo
